Jan Berends

Al enkele maanden staat ons land in het teken van corona, met maatregelen die heel ingrijpend zijn voor ons gedrag en een enorme impact hebben op het bedrijfsleven, om maar niet te spreken over de zieken en slachtoffers die een diepe indruk nalaten.

In de veertiende eeuw sloeg de pest toe in Italië en daarop is de Decamerone van de schrijver Giovanni Boccaccio geïnspireerd. Hij schreef dit werk waarschijnlijk tussen 1349 en 1360.

Het boek vertelt ons over jongelui, die voor de pest vluchten vanuit Florence naar een villa in de heuvels in de nabijheid van de stad om in quarantaine te gaan. Het gezelschap bestaat uit zeven jongedames en drie -heren. Ze hebben een vaste dagindeling en vermaken zich met musiceren, dansen en spelletjes, maar na de siësta vertellen ze elkaar in een 14-daags verblijf verhalen, soms gebaseerd op een thema, soms op een vrij onderwerp. In het weekeinde gebeurt dat niet en zo worden in tien dagen tien verhalen verteld met veel humor, spot, kritiek op gezagsdragers en erotiek. Tien verhalen per dag gedurende tien dagen, totaal 100 verhalen en daaraan ontleent het boek dus de naam, Decamerone.

En nu is het voor ons erg interessant dat in kasteel Slangenburg een drietal schilderijen te vinden is dat verwijst naar de Decamerone. Niet direct meesterwerken, maar door alle gebeurtenissen van de afgelopen tijd toch aardig te memoreren en te bezien. De stukken zijn te vinden in de alkoofkamer, een schouwstuk, en in de blauwe salon bevinden zich twee deurstukken. De schilder is niet bekend, maar de herkomst wijst in de richting van de Haagse schilder J.H.A.A. Breckenheimer, (1772-1856), die werk heeft geleverd aan de familie Van der Goltz, de grafelijke familie, die Slangenburg had geërfd van de familie Steengracht.

De alkoofkamer

Hier zien we op de schouw het begin van de eerste novelle van de vijfde dag ‘Cimon van Cyprus door de liefde ontbolsterd’. Cimon was de zoon van een belangrijk adellijk heer op Cyprus, die opgegroeid was als een botterik waaraan de vader weinig plezier beleefde. Hij werkte op het land, maar op zekere dag trok hij met een knuppel op de schouder door een bosje. Op deze plek trof hij een wondermooi, slapend meisje aan, gekleed in een dun gewaad, dat weinig van haar lichaam verborg. Ze was vergezeld door twee vrouwen en een man. Diep onder de indruk en leunend op een stok wachtte hij tot zij de ogen zou opslaan. Hij vond deze Iphigenia de mooiste vrouw die hij ooit had gezien. Hij was volstrekt sprakeloos en toen zij ontwaakte vroeg zij wat hij van haar wilde.

Deze episode wordt op het schilderij afgebeeld.

Verontrust riep zij haar bedienden om te vertrekken, maar Cimon wilde met haar mee en pas bij huis gekomen kon zij zich van hem verwijderen. Van het land keerde hij nu terug bij zijn vader en was geheel veranderd. Getroffen door de liefde veranderde hij, deed belangrijke studies, kleedde zich naar behoren en zijn ruwe, boerse stem kreeg een welluidende klank en hij werd een meester in zang- en snarenspel.

Er werden huwelijksaanzoeken gestuurd aan de vader van het meisje, maar deze werden afgewezen, omdat zij al was beloofd aan een belangrijk edelman op Rhodos, Pasimundas, die haar liet ophalen. Op reis per schip naar haar bruidegom enterde Cimon het schip en wist haar te schaken, zonder maar enige schade verder aan het schip te veroorzaken. Nu kwam men in een vreselijk storm terecht en konden ternauwernood het vege lijf redden en liepen een baai op Rhodos binnen, waar ook het eerder overvallen schip was beland. Daar werden Cimon en zijn makkers gevangen genomen, zij ontkwamen aan de doodstraf, maar werden levenslang opgesloten.

Pasimundas, de bruidegom, maakte nu plannen voor de bruiloft met Iphigenia en wilde dat zijn broer Hormisdas tegelijk met Cassandra zou trouwen.

Lisimachus, die had gedacht dat hij Cassadra tot zijn vrouw zou kunnen maken, smeedde plannen om haar te schaken en dacht daarbij aan Cimon in de gevangenis. Hij maakte contact en zo werden de plannen gemaakt om op de huwelijksdag een overval te plegen. Daar ontstond een gruwelijk gevecht, waarbij de broers Pasimundas en Hormisdas sneuvelden, de bruiden werden geschaakt, meegenomen naar het schip en daarna voeren ze vrolijk weg. Onder groot enthousiasme werden de huwelijken gevierd van Cimon met Iphigenia en Lusimachus met Cassandra en na een lange tijd van geweldige drukte en opschudding konden ze zich toch weer vestigen op Cyprus en Rhodos.

De zesde novelle op de tweede dag geeft het verhaal ‘Beritola, de reeënmoeder’, weer over een vorstelijke familie die door oorlog op Sicilië uit elkaar wordt gereten. De vader Arrighetto Capece wordt gevangen genomen, zijn zwangere vrouw Beritola vlucht per schip met haar zoontje Giusfredo naar Lipari, waar zij haar tweede zoon baarde. Met een min wilde zij naar Napels reizen, maar het schip werd door een storm naar een eiland gedreven. De arme vrouw doolde over het eiland en bij terugkomst op het strand zag zij dat hun boot was gekaapt en dat deze wegvoer met haar beide kinderen. Ze leefde lange tijd op het eiland, zoogde twee gevonden, jonge reeën, omdat zij na haar bevalling nog niet was opgedroogd en leefde van kruiden en water.

Uiteindelijk werd ze aangetroffen door Currado, die met vrouw en bedienden het eiland verkende. Beritola wordt aangenomen als bediende voor de edelvrouw en leeft aan het hof van Currado.

De ontvoerde zoontjes groeien bij de min op en worden als slaven behandeld. Uit veiligheid wordt zoon Giusfredo door de min Giannotto genoemd. Op 16-jarige leeftijd gaat hij in dienst bij Currado, waar zijn moeder gezelschapsdame is, maar hij herkent haar na zoveel jaren niet.

Hij is een knappe jongeman geworden en komt in het huis van zijn heer in aanraking met de dochter Spina, weduwe geworden op jonge leeftijd. Zij verliefden zich in elkaar en deze liefde ging maandenlang verder in vervulling zonder dat iemand het merkte. Toen ze eens door een mooi bosje wandelden, verlieten ze het gezelschap en lieten ze zich neer tussen bloemen en kruiden en begonnen elkaar ‘de zaligheden der liefde’ te gunnen.

Ze werden door moeder en vader verrast en Currado was woedend en besloot hen een smadelijke dood te doen sterven. De verontruste moeder wist haar man te bewegen hen niet te doden, maar in kerkers op te laten sluiten om hun zonden te overdenken.

Een vol jaar zaten ze onder slechte omstandigheden gevangen toen Giannotto hoorde van allerlei schermutselingen, waarbij waarschijnlijk zijn vader betrokken was. Hij beklaagde zich bij de cipier over het feit, dat hij nooit meer uit de gevangenis zou komen, waarop de cipier zich verbaasde over zijn zorg wat hoge heren onderling uitvoeren. Toen maakte Giannotto zich bekend als zoon van Arrighetto Capece en gaf zijn ware naam: Giusfredo. De cipier vertelde het zijn heer, die zich er niets van aantrok, maar zijn vrouw vroeg aan Beritola of zij een zoon had die Giusfredo heette. Schreiend vertelde ze, dat dit haar eerste zoon moest zijn. Currado laat daarop onderzoeken instellen en raakt ervan overtuigd, dat zijn gevangene van zeer voorname afkomst moet zijn. Spina en Giusfredo worden uit de gevangenis gehaald en zien er vreselijk uit, maar de liefde zal zijn loop krijgen. Na onderzoek blijkt de vader Arrighetto nog te leven en deze wordt opgespoord. Hij blijkt een belangrijke functie te hebben. Ook wordt zijn broer, die als knecht diende bij een edelman gevonden en deze edelman schenkt bij het bekend worden van de hoge afkomst van zijn knecht hem zijn 11-jarige dochter als bruid. Het verhaal eindigt met een grootse bruiloft, waarna Beritola, Giusfredo, Spina en anderen vertrekken naar Sicilië om daar verenigd te worden met Arrighetto .

En zo leefden ze nog lang en gelukkig.

Blauwe salon, deurstuk naar de hal

De eerste novelle van de vierde dag ‘Het droeve einde van een koningsdochter’, vertelt het verhaal van Tancred en zijn enige, zeer geliefde dochter Ghismonda. Doordat hij moeilijk van haar kon scheiden, was zij later dan gewoonlijk uitgehuwelijkt aan de zoon van een hertog. Maar zij werd al gauw weduwe en zo keerde zij bij haar vader terug. Zij had een genoeglijk leven aan het hof van haar vader en omdat hij wegens zijn grote liefde voor haar, geen aanstalten maakte voor een nieuwe verbintenis, nam zij zich voor een wakkere minnaar te nemen. Aan het hof waren veel mannen, edellieden en gewone en onder hen was Guiscardo, de dienaar van haar vader die haar buitengewoon beviel. Omdat hij een schrandere man was had hij al gauw begrepen dat zij heel verliefd op hem was. Zij schreef een brief die zij in een riet verborg, waaruit hij kon opmaken wat hem te doen stond.

Naast het paleis was van vroeger uit, in de rotsen een uitgehouwen hol, de ingang dicht begroeid, waarin zich een uitgehouwen trap bevond die naar een deur leidde van de kamer van Ghismonda. Nu lukte het haar de zware deur te openen en zij stuurde een brief waarin ze haar geliefde uitnodigde te komen. Voorzien van gereedschap wist Guiscardo zijn geliefde te bereiken en ze brachten een stuk van de dag ’in pure lust en zaligheid’ door. En zo ging dat vele malen.

Nu gebeurde het op een dag, dat de geliefde met haar vrouwen in het park vertoefde en vader Tancred zijn dochter op haar kamer wilde bezoeken. Zij was afwezig, maar hij besloot te wachten, zette zich op een kist en sloeg een gordijn om zich heen, leunde tegen het bed en sliep in. Omdat het liefdespaar die dag had afgesproken verliet Ghismonda de tuin en ging naar haar kamer, waar haar minnaar zich al snel bij haar voegde. Ze gingen naar het bed en ‘dolden en genoten’ van elkaar. Tancred werd wakker en wilde hen uitschelden en verwijten maken, maar om er minder ruchtbaarheid aan te geven, hield hij zich stil. Het paar bleef nog lang bij elkaar en daarna verliet de minnaar via de deur de kamer. Zij verliet de kamer en Tancred liet zich, oud als hij was, toch aan een touw naar beneden zakken. De volgende dag werd Giuscardo door twee mannen gegrepen en voor Tangred gevoerd, die hem de grootste verwijten maakte dat hij als knecht zich zo gedragen had. Giuscardo belijdt daarna zijn grote liefde. Ghismonda moet ook bij haar vader verschijnen en ook zij bekent een diepe liefde voor haar minnaar. Zij prijst haar geliefde voor zijn edele eigenschappen, al is hij slechts een dienaar.

Tancred besluit zijn dochter niet te straffen, maar geeft twee mannen de opdracht Guiscardo te wurgen en het hart uit zijn lichaam te snijden en hem te brengen. Ghismonda had zich ondertussen vergiftige kruiden en wortels laten brengen en deze verhit om het sap er uit te halen om het bij de hand te hebben voor wat zij vreesde. Toen de volgende ochtend een dienaar, gestuurd door haar vader een gouden schaal bracht met het hart van haar geliefde, kuste zij het hart en gaf de boodschap mee aan haar vader dat zij het beschouwde als het grootste geschenk en als laatste dank. Daarna weende zij lange tijd, liet zich het op de vorige dag bereide kruikje brengen, goot de vergiftige drank in de schaal met het hart en haar tranen en dronk dit op.

Nu legde zij zich gemakkelijk neer met het hart van haar geliefde tegen haar eigen hart gedrukt en wachtte zo de dood.

Vader Tancred gewaarschuwd, begon bitter te schreien, maar de dochter had nog maar één wens: Ghismonda wilde samen met haar geliefde worden begraven. Haar laatste woorden waren: “Leef met God, ik ga”. Na veel berouw en geklaag werden de geliefden in hetzelfde graf begraven.

Foto’s schilderijen: Annie Overveld