Joop Helmink

Ontstaan van Het Maatje

Op het landgoed van boerderij Het Maatje aan de Vreeltstraat is een heel bijzonder, nieuw natuurgebied ontstaan. Wie had dit twintig jaar geleden kunnen denken? Op initiatief van Jan Hammink werd het verdienmodel van het boerenbedrijf dat hij voerde, veranderd in een grootschalig natuurproject, zonder daarbij de zekerheid dat hij er de kost mee kon verdienen. Heden ten dage is Het Maatje een landelijk voorbeeld hoe landbouwgrond teruggegeven kan worden aan de natuur.

Nieuwe natuur

Nieuwe natuur is zeker ontstaan, daar raken Jan en zijn steun en toeverlaat Jop Bakker niet over uitgepraat. Toen de shovels over het land trokken om de akker- en weidegronden om te bouwen tot het bosgebied dat we nu kennen, kwam Jop Bakker in beeld. Jop is bosbouwkundige met jarenlange ervaring in het beheren en onderhouden van eeuwenoude bossen en landerijen in binnen- en buitenland. Hij kan daardoor van alles vertellen over flora en fauna. Jop werd bij het project betrokken als vrijwilliger en hij kan Jan bijstaan bij beslissingen die genomen moeten worden over beheer en behoud.

Landgoed

Het veertig hectare groot landgoed is verdeeld zoals het oude Achterhoekse landschap grootschalig aanwezig was in vroegere tijden. Dertig hectare bosgebied, afgewisseld met weide, landbouwgrond en woeste, onbeplante gronden waar de natuur helemaal zijn eigen gang kan gaan. Om het project financieel haalbaar te maken kwam een gedeelte van het landgoed beschikbaar voor woningbouw. Jan heeft het beheer van het landgoed en is primair verantwoordelijk voor de toegang en het onderhoud van de paden. De natuur gaat uiteindelijk zijn eigen gang en zal zich ontwikkelen als de omstandigheden het toelaten. Toch is een zekere mate van onderhoud en dunning van het bosgebied wenselijk omdat dat ruimte geeft aan flora en fauna. Dunning vindt alleen plaats in het aangeplante deel, in de natuurlijke ontwikkeling wordt niet ingegrepen. De natuur op het landgoed ontstaat vooral spontaan en zal zich blijven ontwikkelen. De ontwikkeling, opzet en het beheer van het gebied dient als voorbeeld..

Voorbeeld voor natuurontwikkelaars

Deskundigen, nationaal en internationaal melden zich bij Jan en Jop om te vragen naar hun ervaring in dit gebied. De ontwikkeling, opzet en het beheer van het gebied dienen als voorbeeld voor nieuwe plannen die in Nederland moeten worden gerealiseerd. Jan Hammink is daar blij om en ook een beetje trots, omdat hij in het begin, toen hij met de plannen naar buiten kwam, vooral scepsis en tegenstand ontmoette.

Onderhoud en beheer

Het onderhoud van het gebied vergt toch wel enig beleid. Hiervoor wordt hulp aangeboden door studenten van de middelbare bosbouwschool Yuverta te Velp. Die kunnen hier een schat aan ervaring op allerlei gebied opdoen. Zelfs de vrijwillige brandweer biedt training aan in dit gebied voor hun corpsleden om ervaring op te doen, o.a. om te werken met een kettingzaag. Jop vertelt dat die ingrepen minimaal hoeven te zijn om een bepaalde diersoorten een leefgebied te geven waardoor ze beter gedijen. Diverse soorten vlinders zijn al gespot op een stuk land dat overgelaten is aan de natuur waardoor planten en bloemen vrijuit kunnen groeien. De ontwikkeling van struiken en bomen kan door grazers beperkt blijven.

Bielheimerbeek

Het heeft enorme voordelen opgeleverd dat de Bielheimerbeek meanderend door het landgoed is aangelegd. Niet alleen voor het landgoed, de hele Slangenburg en omgeving profiteert van deze ingreep. De beek is in de jaren zestig van de vorige eeuw gekanaliseerd omdat destijds het beleid was om het water zo snel mogelijk af te voeren naar de Oude IJssel. Nu is dat juist omgekeerd: hoe houden we water vast als het nodig is en wanneer moet het sneller weg. Het Maatje leert oplossingen voor het gebied omdat wateropvang en buffering prachtig kan worden gerealiseerd. De visstand in de beek was slecht omdat de vissen niet stroomopwaarts konden komen door de stuwen in het water. Door op verschillende plaatsen zogenaamde vistrappen aan te leggen zijn de karper, winde, snoek en veel andere soorten weer grootschalig aanwezig in het stroomgebied.

Flora en fauna

Jan en Jop worden helemaal enthousiast als de ontwikkeling en de toename van het het wildbestand ter sprake komen. Reeën, vossen, das, steenmarters, boommarters, otter, zelfs de vraatsporen van de bever zijn al gespot. Dat de wolf zich zal laten zien is een zekerheid volgens Jop Bakker. Hoe deze zich zal kunnen handhaven vergt een grote aanpassing van ons mensen en professionele wild beheerders in de omgang met zo’n dier en of dat lukt is nog lang geen zekerheid. Vogels zoals steltloper soorten zijn gezien. Voor vleermuizen is een vleermuiskelder gebouwd van 14 x 2,5 x 2,5 meter. Diverse soorten zijn al gespot zoals de franjestaart-vleermuis, de grootoor-vleermuis en de dwergvleermuis. Voor de kerkuil, torenvalk en andere vogelsoorten zijn diverse nestkasten geplaatst, waar al ruim gebruik van wordt gemaakt. Planten zoals zeldzame varens worden waargenomen, die alleen op kalkrijke kwel groeien. Diverse bloeiende soorten zoals orchideeën en hyacinten worden gezien, evenals veel grassoorten en andere soorten planten die in onze streek normaal niet voorkomen.

Wandelaars

Het gebied biedt veel voor natuurliefhebbers. Er is een prachtig lanenstelsel met diverse routes gecreëerd op het landgoed. Men kan er volop genieten van al het moois. Opvallend is dat de aanwezigheid van de snelweg A18 die honderden meters langs het gebied gaat, nauwelijks waarneembaar is. Een prachtig begroeide aarden wal van acht meter hoog houdt bijna alle geluid van de weg tegen.

Nieuwbouw

Het oorspronkelijke plan voor nieuwbouw was een kasteelachtige woning met zes gelijksoortige woningen naast het hoofdgebouw in een halve cirkel. Daar bleek geen belangstelling voor te zijn. Later heeft een projectontwikkelaar een plan geopperd van twintig kleinschalige woningen. Daar kwam teveel protest tegen op gang. Een zorginstelling, met een plan om veertig zorgappartementen te bouwen kreeg de financiering niet voor elkaar. De gouden tijden met lage hypotheekrentes vanaf 2015, waardoor een gebrek aan woningen en kavels voor nieuwbouw ontstond, blies nieuw leven in het prachtige woonplan midden in de natuur van Het Maatje. Inmiddels zijn zeven kavels verkocht en is de bouw van drie woningen gestart.

Wandel rumoer

Er ontstond wat wandel rumoer tussen de verstokte wandelaars in het gebied en de nieuwe eigenaren van de kavels. Het plan voorziet erin dat de kavels aan de waterkant tot aan het water doorlopen, waardoor er geen pad meer rest voor wandelaars. Onbegrip ontstond. Uiteindelijk blijkt dat er in het plan wel degelijk voor gezorgd is da wandelaars kunnen blijven genieten van hun dagelijkse wandeling door Het Maatje. Weliswaar met een verlegde route achter de percelen van de woningen. Jan Hammink geeft aan dat deze oplossing altijd de bedoeling was, maar door onverwachte kavelindeling kwam dit niet goed uit de verf. Jan geeft aan dat hij hiervoor geen enkele verantwoording voor of bemoeienis mee heeft en vindt het jammer dat deze misverstanden zijn ontstaan. Hij hoopt en verwacht dat deze nu uit de weg zijn, zodat nieuwe bewoners en wandelaars ieder op zijn eigen manier van de prachtige omgeving kunnen genieten.

Toos Lenderink

Naar de kerk gaan was in mijn beleving een lange zit en een preek op zondag en af en toe een rouw- of trouwdienst. Maar dit beeld blijkt allang niet meer te kloppen. De Slangenburgse kerk is vooral een pleisterplaats waar veel mensen zich thuis voelen. Helma van Loon, predikant, vertelt over de vele vernieuwingen.

Al sinds haar komst, mei 2016, naar Slangenburg wilde ze veranderingen in gang zetten en vooral de kerk laagdrempelig en open maken. Sommige dingen duren lang, maar heel veel is er al wel gelukt.

Naast de kerk wordt een natuurlijke buitenzitplaats aangelegd. Bij mooi weer een uitgelezen plekje. Het rood-witte lint geeft al aan waar het komt (zie grote foto). Houten banken, een schaduwdoek en een omheining van houten paaltjes maken er een intiem plekje van. Op deze pleisterplaats kunnen ook buitenvieringen gehouden worden.

Nieuw wordt het stiltecentrum in de kerk. Het blijkt dat mensen daar behoefte aan hebben. Hoe vaak is er niet aan Helma gevraagd als ze er op een doordeweekse dag was “Mogen wij even in de kerk?”  Dat wordt straks mogelijk met een open voordeur en glazen wandafscheiding waardoor je de kerk in kunt kijken. Hier kunnen mensen een kaarsje aansteken en even tot zichzelf komen. Ook het labyrint, dat er sinds 2016 ligt, trekt veel mensen.

Janny Jansons vervult als voortrekker van de pioniersgroep een belangrijke rol. Dit team organiseert veel activiteiten om mensen te begeleiden in een persoonlijke zoektocht. Zoeken naar een spoor om te gaan via natuurwandelingen, kloosterwandelingen, mediteren met de bijbel, Taizévieringen of schilderen. Een grote groep mensen uit Slangenburg en wijde omgeving doet hier met veel plezier aan mee. Ook niet-kerkelijken zijn hierbij van harte welkom en voelen zich er thuis. Ik was bij de groep “tekst en gesprek”. Het was mooi om hieraan mee te doen. Je voelt je welkom en de gesprekken gaan de diepte in, waarbij iedereen zichzelf mag zijn.

Eén keer in de maand is er op zaterdag een activiteit. Mediteren met klankschalen, meditatief dansen of een pelgrimsstaf maken: “Als er iets opborrelt gaan we er op in”.

Voor de verschillende activiteiten, georganiseerd door de pioniersgroep, wordt per keer een kleine bijdrage betaald en je hoeft hiervoor echt geen lid van de kerk te zijn.

Maar ook binnen de gewone kerkelijke gemeente is niet meer alles zoals vroeger. Sinds kort is er een creatieve middag op woensdag waarbij gehandwerkt wordt aan een gezamenlijk project. Nieuw is ook de muziek- commissie die meer concerten binnen of buiten gaat organiseren.

Slangenburg is samen met drie andere kerken onderdeel van de Protestantse Gemeente Doetinchem. Door de coronaperiode is het opnemen van vieringen en digitaal uitzenden hiervan in een stroomversnelling gekomen. Meerdere mensen volgen ook nu vieringen online via kerkdienstgemist.nl

Zijn er nog meer plannen voor de toekomst?

“Meer naar buiten gericht zijn, dat iedereen zich vrij voelt om te komen op deze onnavolgbare plek. Er wordt de mensen niets opgelegd.

Het doel is alleen dat mensen die het fijn vinden om hier te zijn, zich van harte welkom voelen”.

in de Slangenburg

Tekst en foto’s: Karin Wensink

Bomen, de longen van onze aarde. Het bos, bij uitstek de plek om even tot rust te komen, om  even op een vrijdagmorgen vrij te ademen. En misschien … aj dan om ow hen kiekt en i’j ziet al dat moois, da’j dat dan op de foto wilt zetten, wat kiekjes wilt maken. En heel misschien kom i’j toevallig met een groepjen bi’j mekare dat dat ok wilt. En as d‘r dan ok nog een fotograaf bi’j is den een betjen uutleg gif, dan heb i’j ‘n hele mooie margen.  

Effe kiek’n

In de ochtend van vrijdag 10 juni kwamen we met een groepje amateurfotografen uit de nabije omgeving van Slangenburg op de parkeerplaats van het kasteel bij elkaar om samen bomen te gaon kiek’n. Er waren bekenden en onbekenden en er was koffie en thee met wat lekkers. Na een korte uitleg van fotograaf/kunstenaar Rob Chevallier gingen we op pad. “Hoe kijk jij naar een boom? Als solitair, in zijn samenhang, in de reflectie van het water, naar de robuuste details van de bast, de vreemd gevormde takken of een zonnestraal door het bladerdek?” Terwijl  sommigen vlot doorliepen om het allermooiste als eerste te zien en te fotograferen, stonden anderen stil bij de eerste de beste boom om daar al iets van waarde vast te leggen. Na een rondje van ongeveer anderhalf uur stonden onze camera’s vol met foto’s.

Van kieken naar kiezen

Je twee beste foto’s uitkiezen valt nog niet mee. Toch was dat onze opdracht. Rob verzamelde alle uitverkoren foto’s en maakte er een presentatie van. Op vrijdag 17 juni kwamen we weer bij elkaar, dit keer bij de familie Vreman aan de Nijmansweg, vlakbij Halle. Per fotograaf bespraken we onze keuzes en kozen welke foto door mocht naar de volgende ronde, die van het exposeren.  

Expositie, i’j kiekt ow ogen uut

Op 30 juni werd er door een aantal mensen van de groep en onder begeleiding van Rob Chevallier een expositie ingericht in het zondagsschoolgebouwtje aan de Goorstraat 8 te Doetinchem. Geheel in lijn met het thema is gekozen om de foto’s op hout te bevestigen. Met een beetje fantasie loop je de foto’s langs als door een bos. De expositie was te bekijken van 1 tot en met 29 juli.

Dit mooie en leerzame project kwam tot stand na initiatief van onze vaste Boode-fotograaf Annie Overveld. De organisatie lag in handen van Anita Erkelens, projectleider Lang Leve Kunst en Naoberschap bij Amphion Cultuurbedrijf.

Toos Lenderink

In onze winter-Boode van 2021 berichtten wij u over de verbouwplannen van het koetshuis en de landgoedwinkel bij het kasteel. Inmiddels is de verbouwing klaar. Wij hebben veel vragen en Nol Verhoeven, voorzitter van de Vereniging Heerlijckheid Slangenburg (VHS), doet uitleg.

De verbouwing was toch bedoeld voor een multifunctionele toepassing van de ruimte met gebruik van Leader subsidie?

“Ja, de LEADER subsidie à € 120.000,- is toegekend omdat de lokale economie, recreatie en toerisme worden versterkt. Met de verbouwing van het koetshuis is een bezoekerscentrum Kasteel Slangenburg gecreëerd, dat toegankelijk is voor iedereen en over een goed toegeruste keuken beschikt, wat gunstig is voor de horeca in het koetshuis. Door het nieuwe plafond kan ook de landgoedwinkel het gehele jaar open blijven. Voor het plafond in de landgoedwinkel heeft Vereniging Heerlijckheid Slangenburg (VHS) een bijdrage van € 15.000,00 ontvangen van de Rabobank.”

Waarom is de landgoedwinkel (LGW) dan niet in het nieuwe bezoekerscentrum gekomen?

“Medio 2021 diende de Stichting Gasthuis Koetshuis Slangenburg (SGKS), in samenspraak met de eigenaar, Stichting Monumenten Bezit (SMB), en VHS, de formele aanvraag voor de LEADER Subsidie bij de Provincie Gelderland in. Ook verkreeg Kasteel Slangenburg, mede dankzij de VHS, een prominente plek in de Koersnotitie vrijetijdseconomie 2020-2030.

Hierna verliep de communicatie tussen SGKS en VHS minder goed. Ook zorgde Covid19 voor meer afstand. Ondanks een goed gesprek tussen het bestuur van SGKS en VHS in januari 2022 over de nieuwe huurovereenkomst, volgde een lange periode met moeizaam overleg. De verbouwing van het bezoekerscentrum was intussen al gestart.

Op 14 april ontving VHS een vijf A4tjes tellende huurovereenkomst, met zeventien bladzijden algemene bepalingen. Deze algemene bepalingen bevatten onderdelen die niet zijn besproken. Zo werden de risico’s voor de verhuurder (SGKS) afgedekt, maar die voor de huurder (VHS) werden niet meegenomen. Ook gaf de huurovereenkomst de verhuurder (SGKS) de mogelijkheid om de huurovereenkomst per maand op te zeggen, terwijl VHS zou moeten investeren in de winkelinrichting, verlichting, etc.. In de huurovereenkomst en de algemene bepalingen stonden meerdere punten die aanpassingen, aanscherpingen of verduidelijking behoefden, of die met elkaar in tegenspraak waren. En de verhuurder wil haar mening (als één van de 38 leden van de VHS) afdwingen, door deze in de huurovereenkomst op te nemen.  

Op de ledenvergadering van 19 april jongstleden werd daarom door de leden uitgesproken dat het vertrouwen verdwenen was. Daarop beëindigde de VHS de huurovereenkomst, waarmee we ons ook terugtrokken uit het Bezoekerscentrum Kasteel Slangenburg. Momenteel is de landgoedwinkel dus dakloos.” 

Is die Leader subsidie dan nog wel uitgekeerd?

“De LEADER-subsidie wordt alsnog toegekend en uitgekeerd, aangezien de SGKS de aanvraag heeft aangepast en de adviesgroep van LEADER deze aanpassing van de aanvraag heeft goedgekeurd.

De toegezegde €15.000 door het Coöperatiefonds Rabobank Graafschap is niet uitbetaald, aangezien deze bestemd was voor de vestiging van VHS in het bezoekerscentrum. Door het terugtrekken van VHS is deze vervallen.”

Hoe gaat het nu verder met de Slangenburgse Nazomerdagen?

“De Slangenburgse Nazomerdagen gaan in 2022 niet door, mede doordat een deel van de werkgroep stopt.”

Hoe zie jij de toekomst van de Heerlijckheid Slangenburgh?

“De leden en vrijwilligers willen absoluut doorgaan. Ze streven naar een permanente plek voor de landgoedwinkel, om opnieuw in te investeren.”

Wat heeft dit allemaal na zoveel jaar inzet persoonlijk voor jou betekend?

“Met de bouw van het bezoekerscentrum Kasteel Slangenburg wordt Slangenburg nog meer van de inwoners van Doetinchem en van de Achterhoek. Dat is een goede zaak. Als inwoner en ambassadeur van Slangenburg en voorzitter van de VHS vind ik het echter bijzonder spijtig dat het niet gelukt is om een plek te krijgen in het bezoekerscentrum.

Als VHS gaan we nu op zoek naar een nieuwe plek voor de landgoedwinkel en de Vereniging Heerlijckheid Slangenburgh. De leden en vrijwilligers, die daar positief in staan, denken daar in mee. Ik ben vol vertrouwen dat daar weer iets heel moois uit gaat komen!”